top

 

Artykuły
Destrukt - uszkodzenia monet i banknotów

Powiązane: Banknoty zastępcze pieniądza obiegowego; Zasady wykorzystywania wizerunków, wymiany pieniędzy; Monety - zarys ogólny


Destrukt (z łacińskiego destruetus "zniszczony") w przypadku pieniędzy papierowych i monet oznacza wadliwe egzemplarze, powstałe podczas produkcji. Trudno skatalogować i wymienić wszystkie możliwe błędy jakie się zdarzają - generalnie są to jakiekolwiek odstępstwa od oryginalnego i zatwierdzonego projektu. Destruktem nie jest więc banknot czy moneta, której uszkodzenia powstały podczas obiegu - w tym przypadku mówimy po prostu o uszkodzeniach, zniszczeniu.

Destrukty są usuwane podczas kontroli jakości. W przypadku banknotów egzemplarze wadliwe zastępowane są banknotem zastępczym. Sposób zastępowania banknotów zależy od producenta. W przypadku monet w ich miejsce wybija się nową.

Destrukty nie mają prawa trafić do obiegu, jednak takie sytuacje się zdarzają. Okazy te na rynku kolekcjonerskim mogą osiągać bardzo wysokie ceny. Zarówno destrukty i uszkodzone pieniądze można wymienić na wolne od wad. Czasami banknoty czy monety są specjalnie uszkadzane, dla uzyskania efektu detruktu - czyli mówiąc wprost fałszerstwo. W takim przypadku należy zachować szczególną ostrożność i skorzystać z pomocy specjalistów, zwłaszcza w odniesieniu do monet. Należy także wspomnieć o tym, że celowe niszczenie pieniędzy podlega karze, tak samo jak wprowadzanie do obiegu fałszywych znaków.

Nie wszystkie błędy są destruktami. Mogą to być próby druku banknotów, bicia monet (w przygotowaniu). Poniżej podstawowe przykłady i uproszczony podział.

 

W przypadku banknotów najczęstszymi destruktami są:

Błędy w druku

- przesunięcie druku

Kumulacja błędów. Obustronny druk strony przedniej z obrotem i przesunięciem, bez serii i numeracji. Banknot 1 złoty, 1938 r.

- banknot prawidłowy

- źródło grafiki: Wikipedia

- destrukt

- źródło grafiki:  wcn.pl


Przesunięcie druku

- źródło grafiki:  wcn.pl



- nieprawidłowa kolejność druku

Nadruk rysunku rozety wokół godła na napisie WARSZAWA i GRUDNIA oraz podpisach. Banknot 50 000 złotych, 1989 r.

- źródło grafiki:  wcn.pl



- brak druku, nadruku, elementów projektu



banknot prawidłowy

- źródło: banknote.ws

destrukt

- źródło grafiki:  wcn.pl


Brak serii i numeru; druk przesunięty. Banknot o nominale 50 zł, 1988 r.

- źródło grafiki: gndm.pl


Niekończony druk. Banknot 1 złoty, 1938 r.

- banknot prawidłowy

- źródło: banknote.ws

- destrukt, z dodatkowym przesunięciem druku

- źródło grafiki:  wcn.pl


Błąd druku - strona przednia bez druku stalorytniczego. Banknot 500 zł, 1940

- banknot prawidłowy

- destrukt

- źródło grafiki:  wcn.pl


Brak hologramu pod godłem i napisem NARODOWY BANK POLSKI

 

- wybarwienia, przebarwienia, niewłaściwe kolory

Błąd druku koloru - tutaj czerwony zamiast fioletowego. Banknot 500 zł, 1919 r.

- źródło grafiki:  wcn.pl



- zbitka. Elementy wydrukowane blisko siebie.

Słowny nominał i miejscowość wydrukowane zbyt blisko siebie


- podwójny nadruk

Na stronie tylnej banknotu nadrukowano stronę przednią w odbiciu lustrzanym. Banknot o nominale 100 zł, 1986 r.

banknot prawidłowy

- źródło: banknote.ws

destrukt

- źródło grafiki:  wcn.pl


Podwójny nadruk różnych numerów


- źródło grafiki:  wcn.pl


Błędy w projekcie

- błędy ortograficzne, literówki, itp..

Brak litery "n" w słowie konstytucyjny.
Banknot 2 000 000 złotych, 1992 r.



- źródło grafiki:  wcn.pl

 

Błędy maszynowe

- nieprawidłowe gilotynowanie arkuszy

Błąd wycięcia banknotu

Nieobcięty margines arkusza

- źródło grafiki:  wcn.pl

 

- złożenie papieru

Prawidłowo wydrukowany banknot. Arkusz przed gilotynowaniem został złożony, zagięty i przycięty do wymiaru banknotu. Widoczne naddatki ujawniają sie po rozłożeniu.

- źródło grafiki:  wcn.pl

 

Destrukty mennicze (destrukty monet)

opis na podstawie Wikipedii

Destrukty stempla

- uszkodzony stempel. W wyniku intensywnej pracy stempla pod dużymi naprężeniami dochodzi do jego uszkodzeń. Efektem tego są widoczne na monecie linie (różnej grubości) w miejscu jego pęknięcia, wybrzuszenia, ostre krawędzie. Rysunki mogą być nieostre, zatarte szczegóły.

Porysowany stempel. Moneta 100 złotych 1966 r.

- źródło fotografii:  wcn.pl


- zagniecenie stempla. Uszkodzenia powstałe na wskutek odkształcenia stempla - zazwyczaj są to nieregularnie poszerzone napisy. Do destruktów tego typu zalicza się również te spowodowane uderzeniem górnego stempla w dolny bez krążka menniczego - kolejne monety mają wtedy odbicia rewersu/awersu na awersie/rewersie.

Tzw. "słoneczko". Odcisk awersu po pachą rybaka. Moneta 5 zł z 1958 r.

- źródło fotografii:  wcn.pl


Moneta dwunominałowa 15 kopiejek / 1 złoty 1838 r.
Na awersie negatyw rewersu

- źródło fotografii:  wcn.pl

- zdwojony rysunek. "Efekt cienia" spowodowany przesunięciem patrycy podczas przygotowywania stempli. Patrz: podwójne bicie.

- zbyt mały nacisk prasy z patrycą podczas przygotowywania stempla. Destrukt charakteryzuje się brakiem odbicia mniej wypukłych elementów.

 

Destrukty krążka menniczego

- krążek innej monety. Zazwyczaj jest to inna średnica, metal, rant. Destrukty przy innej średnicy są zazwyczaj niekompletne na krawędziach; wybite w niewłaściwym metalu, choć pozostałe parametry są zgodne ze specyfikacją; rant monety jest niewłaściwy z projektem - np. zamiast gładkiego jest ząbkowany. Monety wybite w innym metalu często są nie do odróżnienia od monet prawidłowych czy prób i klasyfikuje się je na rynku numizmatycznym jako - próby w innych metalach.

5 groszy z 1923 wybite na krążku 2 groszówki

- źródło fotografii:  wcn.pl


przykład, prawdopodobnie celowego, wybicia monety na monecie. 10 złotych z 1987 r. wybite w aluminium na monecie tunezyjskiej 5 millin

- źródło fotografii:  wcn.pl

 

- źle przygotowany krążek. Krążek monety może być źle wykrojony, pofalowany, lub w inny sposób zniekształcony podczas przygotowania krążków.

Przesunięty rdzeń monety. Moneta o nominale 5 złotych, 1994 r.


- źródło fotografii:  wcn.pl

 

- ubytek materiałowy. Niepełny krążek powstający najczęściej podczas wykrawania na krawędziach arkuszy blach.

Moneta 2 złote, 1982 r.



- źródło fotografii:  wcn.pl
Moneta o nominale 50 zł, 1980 r.


- źródło fotografii:  wcn.pl

- obce ciało. Destrukt mający wprasowane obce ciało (np. metalowy wiór, odprysk).

 

Destrukty procesu bicia

- hybryda. Użycie stempli różnych monet.

Oryginalna moneta 5 fenigów z 1917 r.

Hybryda - awers monety niemieckiej

 

Oryginalna moneta 5 fenigów z 1918 r.

Hybryda - rewers monety niemieckiej

- źródło: Wikipedia


- przesunięcie. Przesunięcie krążka menniczego, który nie został zabezpieczony pierścieniami ograniczającymi. Moneta ma wtedy większą średnicę czy owalny kształt.

Moneta o nominale 1 centa amerykańskiego, 2000 r.


- źródło fotografii:  wcn.pl

 

- obrót. Wzajemna relacja położenia rysunku awersu i rewersu przyjęta przez emitenta - różne w różnych krajach. W Polsce góra rysunku rewersu jest zgodna z górą rysunku awersu (stempel zwykły). W USA wzajemna relacja jest obrócona o 1800 (stempel odwrócony, odwrotka). Jeżeli obrót przyjmuje inną wartość od 00 i 1800 określa się mianem skrętki.

Przykład stempla odwróconego. 2 złote z 1924 r.


- źródło: Wikipedia


- sklejenie. Destrukt z wybitą jedną stroną monety powstały ze sklejenia ze sobą dwóch krążków menniczych.

Moneta o nominale 2 groszy, 2014 r.


- źródło fotografii:  wcn.pl

 

- zanieczyszczenie stempla (zapchany stempel). Niepełne przeniesienie wzoru w wyniku zanieczyszczenia stempla płynem lub ciałem stałym. Zanieczyszczenie gromadzi się w zagłębieniach stempla, które na monecie są wypukłościami. Rysunek może być rozmyty, niewyraźny lub w ogóle nie zostać odbity.

Niedobicie rysunku na awersie. Moneta 100 000 zł, 1990 r.

- źródło fotografii:  wcn.pl

 

- przylgnięcie do stempla. Destrukt powstały w wyniku przyklejenia krążka menniczego do stempla. Moneta tak wybita ma dwa awersy lub rewersy, który jeden jest negatywem.

Moneta o nominale 20 groszy i 50 groszy, 1923 r.


- źródło fotografii:  wcn.pl

 

- podwójne bicie (doubled die). Zdublowanie rysunku podwójnym uderzeniem stempla. Podobny efekt (efekt cienia) pojawia się biciu monet źle wykonanym stemplem - usterka polega na podwójnym uderzeniu patrycy - powstaje stempel z podwojonym rysunkiem. Monety wybite takim stemplem mają identyczny błąd na wszystkich egzemplarzach, w przeciwieństwie do incydentalnego podwójnego bicia.

20 fenigów 1917, podwójne uderzenie stempla na rewersie

- źródło fotografii:  wcn.pl


- zbyt mały nacisk prasy. Niewyraźne wybicie wyższych partii rysunku.

 


Tekst powstał na bazie informacji z:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Destrukt
https://pl.wikipedia.org/wiki/Destrukt_menniczy