Artykuły
Banknoty i monety zniszczone

Powiązane: Banknoty zastępcze pieniądza obiegowego; Destrukt - uszkodzenia monet i banknotów; Banknoty wycofane z obiegu

Banknoty i monety mogą ulec zniszczeniu, uszkodzeniu w trzech sytuacjach:
- podczas produkcji - mówimy wtedy o destruktach;
- podczas użytkowania - mówimy wtedy o zużyciu, uszkodzeniu, zniszczeniu, naturalnym lub intencjonalnym;
- podczas działań operacyjnych służb państwowych, działań przestępczych.

Destrukty są wyłapywane podczas procesu kontroli jakości produkcji i zastępowane egzemplarzami wolnymi od wad. Banknoty i monety uszkodzone w obiegu są wymieniane według wartości nominalnej lub jej części (według oceny stanu zniszczenia) istniejącymi banknotami i monetami.

Uszkodzone pieniądze wyłapuje się z obiegu poprzez ich identyfikację podczas obsługi kasowej, oceny stopnia zużycia, np. przeglądu banknotów z wpłatomatów, liczenia i identyfikacji maszynowej, segregowania. A także zgłoszenia uszkodzonego banknotu przez posiadacza w kasie (dowolnego) banku krajowego.

Każdy emitent ma swoje własne procedury i zasady wymiany uszkodzonych pieniędzy. Generalnie są one zbliżone do siebie. Ich opis znajduje się na stronach banków centralnych lub innych emitentów. Walutę możemy wymienić tylko i wyłącznie w banku kraju pochodzenia. W Polsce nie wymienimy euro, koron czeskich, hrywien, tak samo jak złotych nie wymienimy w Czechach, Ukrainie czy Niemczech. Euro (i inne waluty unii walutowych) możemy wymienić w każdym banku kraju należącego do strefy euro (unii walutowej).

Niektóre banki komercyjne, kantory, mogą oferować usługę skupu uszkodzonych znaków pieniężnych (w zasadzie tylko banknotów) w przypadkach budzących zastrzeżenia. Wiąże się to oczywiście z wysokimi kosztami prowizji, a kwota wypłacana/księgowana jest po aktualnym kursie banku, kantoru.

W niektórych państwach celowe niszczenie pieniędzy podlega karze lub jest niemile widziane, zwłaszcza w krajach z monarchią, gdzie zniszczenie banknotu z wizerunkiem głowy państwa może nieść przykre konsekwencje (Tajlandia). W Polsce i strefie euro teoretycznie nie, jednak w przypadku celowego niszczenia pieniędzy w celu wyłudzenia, fałszerstwa lub oszustwa już tak (opis przypadku). Pozostawmy jednak kwestie prawne, bo wśród samych znawców tematyki zdania są podzielone. Jako ciekawostkę należy wspomnieć, że w PRL niszczenie pieniędzy podlegało karze.

Uszkodzone banknoty i monety - czyli wszystkie znaki pieniężne odbiegające od przyjętych kryteriów - przestają być prawnymi środkami płatniczymi i podlegają wymianie. Nie powinniśmy nimi płacić - sprzedawca może odmówić przyjęcia takiego banknotu, monety. Nie powinniśmy ich także przyjmować - w przypadku poważnego uszkodzenia możemy przy jego wymianie otrzymać część wartości nominalnej. Banknoty uszkodzone, zniszczone mogą być także podróbkami - wtedy tracimy cała kwotę i narażamy się na kontakt z policją, możemy także ponieść konsekwencje prawne w sytuacji próby zapłacenia takim banknotem, monetą (puszczanie w obieg fałszywych znaków pieniężnych; art. 310 § 2 kodeksu karnego; kara pozbawienia wolności od roku do lat 10).

Zasady wymiany uszkodzonych pieniędzy w Polsce reguluje Obwieszczenie Prezesa Narodowego Banku Polskiego z dnia 5 lipca 2018 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu zarządzenia Prezesa Narodowego Banku Polskiego w sprawie szczegółowych zasad i trybu wymiany znaków pieniężnych, które wskutek zużycia lub uszkodzenia przestają być prawnym środkiem płatniczym na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej + Formularze dokumentów obowiązujących przy dokonywaniu wymiany 

Zainteresowanych pogłębieniem wiedzy odsyłam również do: OBWIESZCZENIE PREZESA NARODOWEGO BANKU POLSKIEGO z dnia 30 sierpnia 2018 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu zarządzenia Prezesa Narodowego Banku Polskiego w sprawie sposobu i trybu przeliczania, sortowania, pakowania i oznaczania opakowań banknotów i monet oraz wykonywania czynności związanych z zaopatrywaniem banków w te znaki

1 października 2020 r. wprowadzono nowe zasady wymiany pieniędzy. Od tej pory banknoty można wysyłać również drogą pocztową.

Szczegółowe informacje we wpisie na blogu news.notafilia.pl
Szczegółowe informacje wraz z formularzami na stronie NBP

Reasumując:

Poniższe zasady nie dotyczą przypadków celowego lub przypadkowego zniszczenia, uszkodzenia pieniędzy przez organy ścigania i/lub podczas aktów przestępczych - te zostały opisane w/w dokumentach. Do takich przypadków zalicza się np. banknoty oblewane farbą, zalewane klejem, podczas próby otworzenia kasety zabezpieczającej czy znakowane substancjami pozwalającymi na wykrycie użycia banknotów z przestępstwa.

Zużyte lub uszkodzone banknoty i monety Narodowego Banku Polskiego można wymienić na nowe w kasie dowolnego banku działającego w Polsce. Bank nie ma prawa odmówić wymiany takiego znaku - jeżeli dojdzie do takiej sytuacji powołaj się na w/w obwieszczenie, poproś o pisemne uzasadnienie takiej odmowy i/lub złóż skargę w KNF. Powtórzę, z mocy prawa bank ma obowiązek dokonać takiej wymiany!

Banki zobowiązane są – na mocy obwieszczenia prezesa NBP – wymienić zniszczony banknot, jeśli więcej niż 45 proc. jego pierwotnej powierzchni zachowało się i możliwe jest rozpoznanie jego nominału:
- banknot, który zachował od 45 do 75 proc. pierwotnej powierzchni, zostanie wymieniony za połowę jego wartości nominalnej.
- banknot, który zachował ponad 75 proc. powierzchni, a także banknot przerwany bądź poplamiony, bank wymieni za jego pełną wartość nominalną.

Ogólna zasada odnosząca się do zniszczonych lub zużytych monet jest taka, że wymianie podlegają monety, oraz ich elementy (rdzeń i pierścień), które mają uszkodzenia typu mechanicznego.

Uszkodzenia banknotów podlegające wymianie:
- mocno pogięte, wielokrotnie zginane w sposób uniemożliwiający ich użycie w maszynach (bankomaty, wpłatomaty, liczarki)
- postrzępione
- naddarte
- przerwane
- podklejone, sklejone
- zabrudzone
- poplamione (zachowujące czytelność nominału)
- nadpalone
- odbarwione
- porysowane, zamazane, długopisem, kredką, flamastrem lub w inny sposób, zachowujące czytelność nominału
- zadrukowane
- zawilgłe, zbutwiałe

Uszkodzenia monet podlegające wymianie:
- uszkodzenia mechaniczne
- wytarcie
- zmieniony kolor
- skorodowane
- pomazane, zaplamione
- dodatkowe trwałe napisy (naniesione farbą, etc.)

Uszkodzenia, za które powinniśmy otrzymać 100% wartości:
- ponad 75% powierzchni banknotu w jednym kawałku
- ponad 75% powierzchni banknotu w kilku kawałkach, pod warunkiem braku ubytków w tych kawałkach
- do 9 kawałków jednego banknotu dające 100% powierzchni banknotu. Kawałki te nie mogą mieć ubytków. Mogą być sklejone.
- moneta uszkodzona mechanicznie w jednym kawałku
- dwa rozłączone elementy monety dwuelementowej (rdzeń i pierścień - 2, 5 złotych). Ze względy na specyfikę monet nie muszą to być dwa elementy tej samej monety - po prostu nie da się stwierdzić czy jest to jedna moneta czy dwie różne.

Uszkodzenia, za które powinniśmy otrzymać 50% wartości:
- banknoty, które zachowały 45-75% pierwotnej powierzchni w jednym kawałku i jest możliwe rozpoznanie nominału
- banknoty, które zachowały 45-75% pierwotnej powierzchni w kilku kawałkach bez ubytków i jeśli jest możliwe rozpoznanie nominału
- monety, w których zachował się przynajmniej jeden element (rdzeń lub pierścień).

Uszkodzenia, za które nie otrzymamy zwrotu:
- mnie niż 45% powierzchni banknotu (bez względu czy jest to jeden kawałek czy kilka)
- nie jest możliwe rozpoznanie nominału
- jeżeli uszkodzony, zniszczony banknot okaże się fałszywy
- moneta (lub rdzeń i pierścień w przypadku 2 i 5 złotych) ma ubytki pierwotnej powierzchni (przedziurawiona, przepiłowana, oszlifowana), pogięta. Każde uszkodzenie nie pozwalające na identyfikację nominału. Przykłady uszkodzonych monet w sposób mechaniczny, za które nie otrzymamy zwrotu.

Proces wymiany:
- wymianę znaków, które nie budzą wątpliwości, dokonuje się na miejscu, po wypełnieniu formularza (ten dostaniemy w banku). W przypadku banknotu w kawałkach pracownik banku powinien przy nas skleić, podkleić banknot i ostemplować go pieczątką
- musimy otrzymać pokwitowanie
- znaki pieniężne, które budzą zastrzeżenia są zatrzymywane za pokwitowaniem przez bank i wysyłane do NBP, który dokonuje ekspertyzy autentyczności. W przypadku pozytywnej weryfikacji zwrotu dokonuje bank, w którym wymieniamy znaki. W przypadku negatywnym (brak możliwości identyfikacji nominału) NBP zwraca nam dostarczony znak i uzasadnienie odmowy zwrotu. W przypadku stwierdzenia fałszerstwa zatrzymuje znak i zawiadamia ograny ścigania.

Uwagi praktyczne:
- banknoty, które są w bardzo złym stanie (np. zbutwiałe) i rozpadają się, warto włożyć do woreczka strunowego, żeby ograniczyć ich dalsze niszczenie
- banknoty w kilku kawałkach również warto umieścić w woreczku, żeby nie pogłębiać zniszczeń i nie zgubić urwanego elementu. Może to finalnie obniżyć kwotę zwrotu
- banknoty w kawałkach możesz podkleić, lepiej jednak zabezpieczyć je wkładając do woreczka strunowego
- nie myj, nie wycieraj, nie wymazuj, nie dokonuj żadnych prób pozbycia się usterek. Może to spowodować dalsze uszkodzenia, które obniżą kwotę zwrotu.

Zasady wymiany euro:

Warunkiem zaufania społecznego do banknotów euro jest ich autentyczność i wysoka jakość wizualna i materialna. Dlatego krajowe banki centralne sprawdzają wszystkie banknoty przed ich wprowadzeniem z powrotem do obiegu, żeby mieć pewność, że nie są one fałszywe, uszkodzone lub brudne.

Krajowe banki centralne dysponują urządzeniami umożliwiającymi w pełni zautomatyzowane sprawdzanie i sortowanie otrzymanych banknotów, dzięki czemu mogą utrzymać wysokie standardy jakości. W 2019 ok. 5,1 mld banknotów euro uznano za niezdatne do obiegu i zastąpiono nowymi. Zabrudzone i uszkodzone banknoty są niszczone. Banknoty euro, które są uszkodzone lub niekompletne (np. nadpalone, pocięte lub zbutwiałe), ale spełniają określone kryteria, można wymieniać w krajowych bankach centralnych strefy euro.

Uszkodzony banknot można wymienić pod warunkiem, że zachowała się z niego więcej niż połowa, a jeśli zachowało się mniej, trzeba wykazać, że brakująca (większa) część została bezpowrotnie zniszczona. Wymianie nie podlegają banknoty, które zostały zniszczone lub uszkodzone celowo. Wymiana jest z reguły bezpłatna. Opłatę pobiera się w wypadku banknotów, które zostały przypadkowo uszkodzone przez urządzenia przeciwkradzieżowe.

więcej informacji

 

Produkt finalny - brykiet - wycofanych i profesjonalnie zniszczonych banknotów. Dobre na prezent lub jako puzzle na długie zimowe wieczory - nie próbuj ich sklejać i wymienić ;)

---

Tekst powstał na bazie informacji ze stron NBP, EBC i innych banków centralnych.